კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს

ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის

ისტორია

ქართული მეცნიერებისა და კულტურისათვის უმნიშვნელოვანეს თარიღს წარმოადგენს 1958  წლის  30  ივნისი,  როდესაც  საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმის დადგენილებით საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ხელნაწერთა განყოფილების ბაზაზე შეიქმნა მეცნიერებათა აკადემიის დაქვემდებარებაში მყოფი სამეცნიერო ინსტიტუტი. მაშინვე გადაწყდა  ინსტიტუტისთვის  შენობის აგება. მშენებლობა დასრულდა 1965  წელს.  1962  წლიდან 2006 წლამდე ინსტიტუტი ატარებდა აკადემიკოს კორნელი კეკელიძის სახელს. 

2006 წელს, ინსტიტუტის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრად გარდაქმნის შემდეგ, მას ეს სახელი ჩამოშორდა, ხოლო 2015 წელს კვლავ აღუდგა. დღეისათვის ამ დაწესებულების სახელწოდებაა: კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი.

1958-1966 წწ. ინსტიტუტს ხელმძღვანელობდა მისი დამაარსებელი ილია აბულაძე; 1966-1988 წლებში ინსტიტუტის  დირექტორი  იყო აკად. ელენე მეტრეველი; 1988-2006 წწ. აკად. ზაზა ალექსიძე; 2006-2015 წწ. ინსტიტუტის ბაზაზე შექმნილ ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს ხელმძღვანელობდა ბუბა კუდავა; 2015 წლიდან ცენტრის დირექტორია ზაზა  აბაშიძე.

2006 წლიდან ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი გამოვიდა საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის შემადგენლობიდან და დღეს, როგორც საჯარო სამართლის იურიდიული პირი (სსიპ), ექვემდებარება საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს.

ცენტრის ორი უმთავრესი მიმართულებაა ხელნაწერების დაცვა-აღრიცხვა და მათი მეცნიერული კვლევა. არანაკლებ მნიშვნელოვანი სფეროა   ცენტრში   დაცული    უნიკალური    მასალის    პოპულარიზაცია და მისი გამოყენება საგანმანათლებლო-შემეცნებითი მიზნით, საზოგადოების ფართო ფენების, მათ შორის, უცხოელების დაინტერესება ქართული   ხელნაწერი   კოლექციით.

ხელნაწერთა დაცვის საქმეს ემსახურება ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ხელნაწერ სიძველეთა დაცვისა  და  აღრიცხვის  დეპარტამენტი, რომელშიც შედის ჰიგიენის, რესტავრაციისა და კონსერვაციის ლაბორატორია.

ცენტრის სამეცნიერო სექტორი აერთიანებს ექვს სამეცნიერო განყოფილებას:     1.     კოდიკოლოგია-ტექსტოლოგიის; 2. აღმოსავლური  და  სომხური  ხელნაწერების; 3. წყაროთმცოდნეობისა და დიპლომატიკის; 4. სამეცნიერო ბიბლიოგრაფიის, ტერმინოლოგიისა და საცნობარო ლიტერატურის; 5. არქივთმცოდნეობის და ელექტრონული არქივის; 6. ხელოვნებათმცოდნეობის.

ცენტრის სამეცნიერო მუშაობას კოორდინაციას უწევს სამეცნიერო საბჭო.

დღიდან დაარსებისა მკითხველებს ემსახურება ცენტრის ბიბლიოთეკა, რომელიც მუდმივად ივსება ახალი გამოცემებით, მათ შორის, უცხოეთის ქართველოლოგიური თუ სხვადასხვა სამეცნიერო ცენტრიდან გამოგზავნილი სამეცნიერო  ნაშრომებით.  ამ   სისტემაში  გაერთიანებებულია,  ასევე,

გამოჩენილი  მეცნიერების  მემორიალური  კაბინეტები,  რომლებსაც  სამუზეუმო ფუნქციაც აქვთ.

ცენტრში მოქმედი დიგიტალიზაციის განყოფილება მიზნად ისახავს ცენტრის ხელნაწერი წიგნებისა და ისტორიული დოკუმენტების ციფრული ვერსიების შექმნას, რათა, ერთი მხრივ, ციფრული ვერსიის სახით იყოს დაცული ეროვნული საგანძური, ხოლო, მეორე მხრივ, მკითხველმა იმუშაოს ხელნაწერის ციფრულ ვერსიაზე  და  დედანი  დაზღვეული  იყოს  დაზიანებისაგან.

ცენტრის ერთ-ერთი უმთავრესი დანიშნულებაა სამეცნიერო-კვლევითი მუშაობა, შესაბამისად, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სამეცნიერო კვლევის შედეგების გამოქვეყნებას. ცენტრის თანამშრომელთა მიერ წლების განმავლობაში გამოქვეყნებულია ასეულობით წიგნი, აღწერილობები, კატალოგები, ალბომები, სამეცნიერო მონოგრაფიები, აგრეთვე, ღია ბარათები და ბუკლეტები. ცენტრის მთავარი  ბეჭდვითი ორგანოა ისტორიულ-ფილოლოგიური კრებული „მრავალთავი“ (გამოცემულია 25 ტომი). პუბლიკაციების გამოცემას უზრუნველყოფს ცენტრის საგამომცემლო სამსახური.

კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ერთ-ერთი პრიორიტეტული მიმართულებაა საერთაშორისო კონტაქტების გაღრმავება, სამეცნიერო თანამშრომლობის გააქტიურება, პერსპექტიული საგანმანათლებლო პროექტების შექმნა, სეზონური სკოლების და საკვალიფიკაციო კურსების ჩატარება და საზოგადოების ინფორმირება ცენტრში განხორციელებული მუშაობისა და განვითარების გეგმების შესახებ. ამ სფეროს ცენტრში კურირებს სამეცნიერო თანამშრომლობის, პროექტებისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის  დეპარტამენტი.

რამდენიმე წლის წინ ცალკე ერთეულად გამოიყო განათლებისა და გამოფენების განყოფილება. მისი მიზანია, ცენტრში დაცული მასალის დიგიტალური ასლების, მულაჟების თუ საარქივო მასალის ექსპონირება, ლექციების ჩატარება, საგანმანათლებლო და სასწავლო პროექტების ხელშეწყობა, ახალგაზრდობის მოზიდვა, საშუალო სკოლებთან ურთიერთობის  დამყარება და მათი ჩართვა ცენტრის პროექტებში. ამ საქმეს ემსახურება, აგრეთვე, ცენტრში არსებული ილია აბულაძის სახელობის საგამოფენო დარბაზი, სადაც გამოფენილია განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე ხელნაწერი წიგნების და დოკუმენტების ასლები.

1975 წელს სინას მთის წმ. ეკატერინეს მონასტერში აღმოჩნდა მანამდე უცნობი ქართული ხელნაწერების კოლექცია. ახლად გამოვლენილი ძეგლების შესწავლის მიზნით, ინსტიტუტმა სინას მთაზე ოთხი საექსპედიციო კამპანია მოაწყო.

I ექსპედიცია განხორციელდა 1990 წელს. მის მუშაობაში მონაწილეობას იღებდნენ ისტ. მეცნ. დოქტორი, პროფესორი ზაზა ალექსიძე და ფილოლოგ. მეცნ. დოქტორი მიხეილ ქავთარია. საექსპედიციო კამპანიის ფარგლებში სათანადო სახით აღიწერა 133 ხელნაწერი. II ექსპედიცია მოეწყო 1994 წელს. მის მუშაობაში ზაზა ალექსიძისა და მიხეილ ქავთარის გარდა მონაწილეობდნენ: ფილოლ. მეცნ. კანდიდატი ლილი ხევსურიანი, თამარ მესხი, რესტავრატორები ლია ქუთათელაძე, ნანა თარგამაძე დარეჯან გოგაშვილი, ფოტოგადაღებას უზრუნველყოფდა ირაკლი იაკობაშვილი. ექსპედიციის წევრებმა აღწერეს 140 ხელნაწერი და დაამზადეს 1 600 ფრაგმენტის მიკროფილმი. გარდა ამისა, უდანაკარგოდ გახსნეს 15 გაქვავებული ხელნაწერი და პირველადი პროფილაკტიკური დამუშავება გაუკეთეს 77 ხელნაწერს. III საექსპედიციო კამპანია განხორციელდა 1995 წელს. მის მუშაობაში მონაწილეობას იღებდნენ : ზაზა ალექსიძე, მიხეილ ქავთარია, მზექალა შანიძე, ლილი ხევსურიანი. 1999 წლისს ნოემბერში სინას მთაზე მოეწყო IV და V ექსპედიცები. IV ექსპედიციის (ზაზა ალექსიძე, დავით ცხადაძე) დროს მოხდა ქართულ-ალბანური პალიმფსესტების გადაღება და საკტალოგო ფოტომასალის მომზადება, ხოლო V ექსპედიცია (მზექალა შანიძე, ლილი ხევსურიანი მიზნად ისახავდა ხელნაწერების აღწერილობის ზოგიერთი დეტალის დაზუსტებას და ცალკეული ნიმუშების ფოტოგადაღებას. ბოლო VI ექსპედია სინას მთის წმ. ეკატერინეს მონასტერში მოეწყო 2004 წელს, მასში მონაწილეობას იღებდნენ ხელნწერთა ინსტიტუტიდან პროფ. ზაზა ალექსიძე და გიორგი ალექსიძე, ასევე ფრანკფურტის გოეთის უნივერსიტეტის პროფესორი, დოქტორი იოსტ გიპერტი და საფრანგეთის ინსტიტუტის წევრი, პროფესორი, დოქტორი ჟან-პიერ მაე. ექსპედიციის მიზანი იყო ქართულ-ალბანური პალიმფსესტების წაკითხვა მრავალსპექტრულ გამოსახულებათა სისტემით აღჭურვილი აპარატურის დახმარებით.

ექსპედიციების დროს შესრულებული სამუშაოების შედეგად 2005 წელს ათენში გამოიცა სინას მთის წმ. ეკატერინეს მონასტრის ახალი ქართული კოლექციის სამენოვანი (ქართული, ბერძნული და ინგლისური) კატალოგი. 2006 წლის 16 ოქტომბერს საქართველოს პატრიარქის ფონდში გაიმართა კატალოგის პრეზენტაცია.