პროექტის დასახელება:  საქართველოს რეგიონებში დაცული ქართული ხელნაწერების მონაცემთა ერთიანი ელექტრონული ბაზა (ქართულ და ინგლისურ ენებზე)  

დარგი და მიმართულება: ქართველოლოგია, ჰუმანიტარული მეცნიერებები, ფილოლოგია, ისტორია, ტექსტოლოგია, წყაროთმცოდნეობა, ხელოვნებათმცოდნეობა.

დამფინანსებელი ორგანიზაცია: სსიპ შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

პროექტის ხელმძღვანელი: შალვა გლოველი

პროექტის შემსრულებლები:  შალვა გლოველი გრიგოლ გაგნიძე მაია კარანაძე თამარ ოთხმეზური  ნესტან ჩხიკვაძე  დარეჯან გოგაშვილი ლამარა ქაჯაია ირინე ლეჟავა

დასრულებული პროექტის აღწერა და შედეგები:

პროექტი ითვალისწინებდა საქართველოს რეგიონებში დაცული ქართული ხელნაწერების მონაცემთა ერთიანი ელექტრონული ბაზის შექმნას. ამ მიზნით განხორციელდა სამეცნიერო მივლინებები საქართველოს რეგიონებში. შეიქმნა სპეციალური ელექტრონული საბაზო პროგრამა, რომელშიც შევიდა რეგიონებში მოპოვებული ხელნაწერების შესახებ ინფორმაცია, კერძოდ, დაცულობის ადგილი, შიფრი, რაობა, თარიღი, გადამწერი, გადაწერის ადგილი, მფლობელი, დამკვეთი/მომგებელი, მასალა, ხელი, მონაცემები მხატვრულად გაფორმების შესახებ, მონაცემები ანდერძების და მინაწერების შესახებ და სხვა. განხორციელდა სანიმუშო გვერდების დიგიტალიზაცია და ფოტოები დაერთო ბაზას. 2015 წელს განხორციელდა სამეცნიერო მივლინებები ქართლის და გურიის რეგიონებში. აღიწერა ამ რეგიონებში მოძიებული ხელნაწერები და მონაცემები შევიდა მონაცემთა ბაზაში. ხელნაწერების მოძიება მიმდინარეობდა რეგიონურ მუზეუმებში (მათ შორის სახლ-მუზეუმებშიც), ბიბლიოთეკებში, ეკლესია-მონასტრებში, მეჩეთებში, სინაგოგებში, კერძო კოლექციებში (ოჯახებში). კატალოგში შესულია საქართველოს რეგიონებში დაცული ხელნაწერი წიგნები (სრული ერთეული, ნაკლული ან ფრაგმენტი) ან სხვა ტიპის ხელნაწერი ერთეულები, რომლებიც რეგიონული მუზეუმების  ხელნაწერთა ფონდებშია დაცული. კატალოგის შედგენისას გავითვალისწინეთ მასალის წყაროთმცოდნეობითი მნიშვნელობა სხვადასხვა დარგის მეცნიერთათვის.

სამეცნიერო მივლინებებმა ცხადყო, რომ ქართული ხელნაწერების განსაკუთრებით დიდი რაოდენობაა დაცული იმერეთის რეგიონში (სულ 731 ერთეული), აქედან უმეტესობა ინახება ნიკო ბერძენიშვილის სახელობის ქუთაისის სახელმწიფო ისტორიულ მუზეუმში. ზოგადად, რეგიონებში დაცული ხელნაწერების რაოდენობა შემდეგია: აჭარა – 34 ერთეული, კახეთი – 177 ერთეული, სამეგრელო – 68 ერთეული, იმერეთი – 731 ერთეული, რაჭა – 5 ერთეული, სვანეთი – 79 ერთეული, სამცხე-ჯავახეთი – 98 ერთეული, ქართლი – 112 ერთეული, გურია – 1 ერთეული. 

ქრონოლოგიურად ყველაზე ადრეული პერიოდის ხელნაწერი დაცულია სვანეთში, მესტიაში, საქართველოს ეროვნული მუზეუმის სვანეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმში. ეს არის – „ადიშის ოთხთავი (897 წ.)“ ზოგადად, რეგიონებში დაცული ქართული ხელნაწერების ქრონოლოგა ასეთია: აჭარა  – XVIII-XX სს., კახეთი – XVII-XX სს., სამეგრელო – XVI-XX სს., იმერეთი – X-XX სს., რაჭა – XVIII-XIX სს., სვანეთი – IX-XIX სს., სამცხე-ჯავახეთი  – XI-XX სს., ქართლი – X-XI – XX სს., გურია – XIX ს.

საქართველოს რეგიონებში დაცული ქართული ხელნაწერბი შინაარსობრივად საკმაოდ მრავალფეროვანია. სოლიდურადაა წარმოდგენილი ისეთი დარგები, როგორიცაა – სასულიერო მწერლობა, საერო მხატვრული ლიტერატურა, საისტორიო ქრონიკები, მედიცინა, ასტროლოგია, ფილოსოფია, სამართალი და სხვა.

პროექტის მნიშვნელოვან შედეგად შეიძლება ჩაითვალოს შემდეგი:

• პირველად შეიქმნა რეგიონებში დაცული ქართული ხელნაწერების მონაცემთა ერთიანი ელექტრონული ბაზა და და გამოიცა კატალოგი (ქართულ და ინგლისურ ენებზე).
• რეგიონულ მუზეუმებს გაეწია მნიშვნელოვანი კონსულტაციები; გასწორდა საკატალოგო მონაცემები, დაზუსტდა ხელნაწერების რაობები, დათარიღდა ყდები და დადგინდა ხელნაწერთა ერთიანი ნუსხა
• კატალოგიზაციის შედეგად, რეგიონებში დაცული ხელნაწერების დიდი ნაწილი, რომელიც მანამდე სამეცნიერო წრეებისთვისაც კი არ იყო ცნობილი, ხელმისაწვდომი გახდა საზოგადოებისათვის. ბუნებრივია, ეს გამოიწვევს რეგიონის მუზეუმებისადმი მეტი სამეცნიერო ინტერესის გაჩენას, საქართველოს რეგიონებში დაცული ხელნაწერი მემკვიდრეობის სამეცნიერო კვლევით პროექტებში ჩართვას.
• კატალოგის ინგლისურენოვანი ვერსია გაზრდის უცხოელი მკვლევრების ინტერესს რეგიონული მუზეუმების მიმართ, განსაკუთრებით ისეთი მნიშვნელოვანი კოლექციების მიმართ, როგორიცაა სვანეთსა და ქუთაისის სახელმწიფო ისტორიულ მუზეუმში დაცული ხელნაწერები.
• შეგროვდა ინფორმაცია რეგიონულ მუზეუმებში დაცული საარქივო მასალისა და საისტორიო საბუთების, ასევე ძველნაბეჭდი წიგნების შესახებ.